Smile, breathe and go slow.. एक

सगळा पसारा..
घरात सगळ्यांनाच सुट्टी आहे, लॉन्ग वीकेण्ड. त्यामुळे निवांत दोनेक तास हाताशी मिळाले आहेत. खूप काही मार्गी लावता येईल या वेळात. दिवाळी अंकांची थप्पी घरात आहे, अनेक न वाचलेल्या, रॅपरही न उघडलेल्या पुस्तकांनी भरलेली रॅकही हाताशीच आहे. आयपॅडच्या किंडल अॅपवर मिळालेली हजारो ईबुक्स. लिस्ट पाहूनच मनावरचं दडपण वाढतंय. कधी वाचणार हे सगळं? रोजचे पेपरही पूर्ण पाहिले जात नाहीत. महत्त्वाच्या लिंक्स फेसबुकवर शेअर करतंच कोणी ना कोणी. त्या वाचल्या जातात. मग फेसबुकवर चक्कर होते. तासभर जातोच. मग रूटीन असल्यासारख्या उघडलेल्या बाकीच्या खिडक्या. पिण्टरेस्ट, इस्टाग्राम, ट्वीटर. कोणीतरी ऑनलाइन भेटलं. मधेच व्हॉट्सअॅपवर मेसेजेस. लाइमरोड आणि मिन्त्रवरच्या ऑनलाइन सेलचा आज शेवटचा दिवस असल्याचा मेसेज पॉपअप होतो. जीमेल उघडलंच नाही, कारण अनेक मेल्सना उत्तरं द्यायची राहिलीत. हा एक ताण तर कायमच. निवांत वेळ बघता बघता उडून गेला. मनाच्या तळाशी अस्वस्थतेचा अजून एक नवा थर रचला जातो. मग सुरू होते चिडचिड. नुकतीच दिवाळीच्या निमित्ताने घराची आवराआवर काढली होती, त्यावेळी ‘आता यांचं काय करायचं नेमकं?’ असा हताश प्रश्न पडल्याने होती तशीच ठेवून दिलेली न वापरलेल्या वस्तूंची रास. त्यात कॉस्मेटिक्सपासून मातीच्या भांडय़ांपर्यंत आणि हातमागाच्या साडय़ांपासून हौशीने घेतलेली एक्झॉटिक पायपुसणी, बेडशिट्सपर्यंत बरंच काही. कशाकरता घेऊन ठेवलं हे आपण याला उत्तर नाहीच. मग आता उस्तवारीची जबाबदारी मनावर एक नवा ताण निर्माण करते आहे, तो का ङोपवत नाही? अगदी आत्तापर्यंत जेवण हा प्रकार किती सोपा होता. पोळी, भाजी, आमटी, भात, कोशिंबीर, चटणी. पण आता जगासोबतच स्वयंपाकघरही कधीच ग्लोबल झालं आहे. आज पोळीभाजी, उद्या अरेबिक स्टाईलचे मल्टीग्रेन पराठे, परवा ग्रील्ड तोफू, मग फक्त सूप आणि सॅलडच, रविवारी थाय करूया. या सगळ्यात फ्रीज, फ्रिजर खच्चून भरत जातात. ग्रोसरीची कामं अतोनात वाढतात. कोप:यावरच्या वाण्याकडे पटकन जाता-येता किंवा फोनवरही यादी देता येत होती. पण आता ते पुरत नाही. मल्टीनॅशनल क्युझिनला हवे असणारे पदार्थ ऑनलाइन शोधत राहणो सोयीचे होते. कुसकुस, किन्वाच्या रेसिपीज पाहाव्या की आपल्या स्थानिक ज्वारीच्या रव्याच्या, पनीरच्या, नाचणीच्या पहाव्या? चिया सीड्स चांगल्या हेल्थकरता, काय म्हणतात त्यांना हिंदी-मराठीत? स्थानिक पर्याय कोणता आहे त्यांना? फ्लॅक्स सीड्स म्हणजे आळशी की जवस? बसा शोधत. पिंटो बिन्स म्हणजे नेमकं काय? अगदी साधा चिवडा करायचा तरी वाटतं निशा-मधुलिकाच्या किंवा इतर फूड ब्लॉग्जमधे काही वेगळी टीप दिली असेल तर बघूया. जेवणाच्या ताटात सगळे रंग हजर आहेत का, छुप्या कॅलरीज, प्रोसेस्ड पदार्थ जास्त नाहीत ना झालेले, तेल नेमकं कोणतं. एरवी करायला आवडणारा स्वयंपाक आता या सतराशे भानगडींमधे सोपा आनंद घालवून बसतो आहे. घरातली अनुभवी, म्हातारी माणसं जे सांगतात तेच सल्ले, टिप्स व्हिडीओजवर बघत बसायचे, लहान मुलांकरता योग्य गेम्स, होमवर्क साइट्स शोधत राहायच्या, कागदाच्या चिटो-यावर लिहिलेल्या कामाच्या यादीऐवजी मोबाइल, लॅपटॉप वर टू डू लिस्ट स्टिकी नोट्सवर अपडेट करायच्या, आणि मग त्याच्या सतत वाजणा-या रिमाइंडर अलार्मचा ताण सोसत राहायचा. साध्या स्वयंपाकापासून फायनान्स-बजेटिंगपर्यंत प्रत्येक प्रश्नाची उत्तरं माहितीच्या जंजाळात धुंडाळत राहायची. जगाच्या दुस:या टोकाला आलेल्या त्सुनामीचे, भूकंपाचे, युद्धाचे दर मिनिटाचे हृदय विदारक अपडेट्स समोर पाहत राहायचे, ज्या मुला अगर मुलीसोबत आपण शाळेतल्या दहा वर्षांमधे एकदाही बोललो नाही त्यांनीे फॉरवर्ड केलेले जोक्स, ट्रिपचे फोटो न बघता डिलिट करत राहायचे. रिलॅक्स व्हायलाही टेक्नॉलॉजीचाच आधार घ्यावा लागतो; रिलॅक्स होणं म्हणजे काय तर आयपॉडवर गाणी ऐकणं नाहीतर फोनवर कँडी क्रश. कशाला मुळात हे सगळं? अस्वस्थता माहिती तंत्रज्ञानाच्या वापराबद्दल नाही. अतीव जिज्ञासा, हाव यामुळे असमाधानीपणाकडे झुकणा-या मनस्थितीबद्दलची आहे. फेव्हरिट्सच्या फोल्डरमधे शेकडय़ांनी लिंक्स स्टोर केल्या आहेत. अगदी क्वचितच त्यातली एखादीही पुन्हा उघडून बघितली जाते. कितीतरी गोष्टी नंतर वाचू म्हणून सेव्ह करून ठेवल्या आहेत. डोक्यात आलेल्या लिहिण्याच्या अनेक कल्पना एके ठिकाणी नोट डाउन केलेल्या आहेत, त्यातलं दहा टक्केही प्रत्यक्षात आलेलं नाही. असंख्य गाणी, करू कधीतरी म्हणून जमवलेली फ्लॉवर क्राफ्टची पुस्तकं, स्टेन ग्लास पेंटिंगकरता काचा असं इतकं जमवून शेवटी फावला वेळ मिळाला की घालवला कशात जातो आहे तर सोशल मीडियावर. तिथून काहीच मिळत नाही असं नाही. हजारो मुव्हीज, डॉक्युमेंटरीजचा, ईबुक्सचा खजिना उपलब्ध होतो, अगदी ब्लॉग्जवरूनही खूप काही खाद्य मिळतं, पिंटरेस्टसारख्या साइटवर सुंदर आर्ट, क्राफ़्टसंदर्भात प्रेरणादायी गोष्टी मिळत राहतात. पण हे सगळं रिचवायलाच जमत नाहीये. सगळं जमवत राहायचं, मग आधी जमवलंय त्याचं काय, ते कधी ऐकणार, पाहणार, करणार? सगळं नुसतंच भराभर गिळत राहायचं. यात रवंथ कुठेच होत नाहीये. हल्ली बरीचशी आर्ट एक्ङिाबिशन्सही ऑनलाइन बघितली जातात. आर्टिस्ट्स, लेखक, कलाकारांच्या मुलाखतीही ऑनलाइन वाचायच्या. स्काईपवर भेटी घ्यायच्या. वेळ नाही या सबबीखातर गोष्टी बघायचं, अनुभवायचंही टाळलं जात आहे. व्हच्यरुअल माहिती मिळते आहे. घरात कुठे ना कुठे सतत लॅपटॉप, डेस्कटॉप, गाणी, टीव्ही, फोन, वायफाय चालू असतं. सतत कनेक्टेड असतो आपण. बाहेरच्या जगाशी. सगळंच अती झालं आहे. सोशल मीडियात वावरणं, ईमेल्सना वेळच्या वेळी उत्तरे देणं, मेसेजेस चेक करणं टाइमलाइनवर शेअर केले गेलेले व्हिडीओज बघणं, पोस्ट्स वाचणं, लाइक करणं किंवा आलेल्या प्रतिसादांना धन्यवाद देणंसुद्धा मनावर ताण आणतं. कदाचित अती तिथे माती हेच खरं. काहीही करायला घ्या, असंख्य पर्याय समोर असतात सतत. वाचन, विचार, खरेदी, हॉटेल्स, रेस्तां, कपडे, करिअर, हॉलिडेज अगदी रिलॅक्स होण्याचेही कितीतरी पर्याय. दर क्षणी निर्णय घेण्याचा, अपडेटेड राहण्याचाही ताण. याला फक्त टेक्नॉलॉजीचं अॅडीक्शन जबाबदार असेल का? - नाही बहुतेक. मनाच्या तळाशी सातत्याने रचत गेलेल्या अस्वस्थतेच्या थरांखाली मनाची एकाग्रता उद्ध्वस्त झालेली आहे. ते एकदा इथे स्थिरावायचा प्रयत्न करतंय, एकदा तिथे. तसं पाहता बोट ठेवण्यासारखं काहीच झालेलं नाही. कामे, वैयक्तिक नाती व्यवस्थित निभावली जाताहेत. टेक्नॉलॉजीची मदत त्याकरताही होतच असते. पण मनाला ठणका लागलाय. नको नको वाटतं कधीकधी. किती धावणार आपण? आणि कुठे निघालो आहोत नक्की? भस्मासुरासारखं सगळं घाईघाईने गिळंकृत करून नक्की काय मिळवायचंय आपल्याला? - अशा प्रश्नांनी अस्वस्थ असाल, घुसमटून गेला असाल तुम्हीही, तर पश्चिमेकडून एक झुळूक येते आहे. खरंतर ती आपल्या पूर्वेचीच, पण येते आहे ‘तिकडून’. या नव्या जीवनशैलीचं ब्रीद आहे Smile, breathe and go slow अट एकच. वस्तूंचा सोस, वेगाचा हट्ट सोडायचा आणि अखंड धावत सुटलेल्या जगाच्या बसमधून पुढल्या स्टॉपला खाली उतरून जायचं. अशा खाली उतरून गेलेल्या, आनंदाने मागे राहिलेल्या माणसांना गवसणारा नवा सुंदर, साधासा, निर्मळ आनंद शोधण्याची ही सफर.. (लोकमत ’मंथन’ पुरवणीमधे पूर्वप्रकाशीत.)